در پی شکست در جنگ دوم قرهباغ، فضای سیاسی ارمنستان به شدت متشنج است. روز پنجشنبه ۲۵ فوریه، نیکول پاشینیان، نخستوزیر ارمنستان، ارتش آن کشور را به تلاش برای کودتا علیه خود متهم کرد و به دنبال آن، بهرغم وضعیت کرونا، از هوادارانش خواست در ایروان تظاهرات کنند. ساعاتی پیش از آن، فرماندهان ارشد نیروهای مسلح ارمنستان در بیانیهای از پاشنیان خواسته بودند استعفا بدهد. پاشینیان میگوید ارتش باید فقط به وظیفه نظامیاش عمل کند و وارد سیاست نشود. او رئیس ستاد مشترک ارتش را هم به دلیل امضای بیانیهدرخواست استعفای خودش، برکنار کرده است.
ستاد ارتش ارمنستان در مجموع به مخالفان پاشینیان و هیئت حاکمه «پیشاانقلاب مخملی ۲۰۱۸ ارمنستان» نزدیک است. مخالفان میگویند ناکارآمدی و اشتباهات جدی پاشینیان در عرصه سیاست خارجی، موجب شکست این کشور در نبرد دوم قره باغ در پاییز گذشته شده است. این روزها خیابانهای ایروان شاهد صفآرایی هواداران آنها و هواداران پاشینیان است. پاشینیان تاکنون مقاومت کرده است و میگوید از نخستوزیری کنارهگیری نخواهد کرد. در پی شکست ارمنستان در جنگ اخیر قره باغ، از محبوبیت او به میزان قابل توجهی کاسته شده است؛ هرچند گفته میشود هنوز درصد قابل توجهی هوادار دارد.
نیکول پاشینیان چگونه بر سر کار آمد؟
نیکول پاشینیان در سال ۲۰۱۸ کارزاری با حمایت مردمی علیه سومین دوره حکومت سرژ سارگسیان به راه انداخت که در بخشی از آن، فاصله ۱۲۰ کیلومتری بین شهرهای گیومری تا ایروان را پیادهروی کرد. اعتراضات سراسری، سرژ سارگسیان را وادار به انصراف از تداوم قدرت خود پس از پایان دوره دوم ریاستجمهوریاش، در قالب پست نخستوزیری کرد. یعنی پاشینیان از طریق یک انقلاب مخملی مدنی و دموکراتیک، توانست سارگسیان، نماینده ساختار قدرت قدیم و نظامی ارمنستان، را از قدرت دور کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
سرژ سارگسیان (که از منتقدان اصلی پاشینیان در شرایط کنونی است)، در سالهای جنگ اول قرهباغ فرمانده نیروی مسلح «دفاع از قرهباغ» (به تعبیر ارامنه، «آرتساخ») بود. در سالهای بعد، او به ترتیب به وزارت دفاع، وزارت امنیت ملی، و نهایتا در سال ۲۰۰۸ به مسند ریاست جمهوری ارمنستان دست یافت و آن جایگاه را دو دوره تا سال ۲۰۱۸ حفظ کرد. اگر انقلاب مخملی رخ نمیداد، او احتمالا قصد داشت حکومت خود بر ارمنستان را تداوم بخشد.
در انتخابات آذر ۱۳۹۷ (دسامبر ۲۰۱۸) بلوكی از مخالفان با رهبری نیكول پاشینیان با نام «اتحاد گام من»(My Step Alliance) توانست اكثریت قاطع آرا را در پارلمان ارمنستان بهدست آورد. پارلمان ارمنستان حدود ۱۳۰ کرسی دارد و ائتلاف پاشینیان توانسته بود با کسب اکثریت قاطع ۷۰ درصد، به پارلمان راه یابد. در آن انتخابات، ائتلاف نیکول پاشنیان توانست حزب دست راستی جمهوریخواه ارمنستان (حزب سرژ سارگسیان) را كه به صورت سنتی همواره اكثریت پارلمان ارمنستان را در اختیار داشت، شکست سختی بدهد. در آن انتخابات، حزب جمهوریخواه فقط توانست کمتر از ۵ درصد آرای پارلمان را بهدست آورد.
پاشینیان که در اصل روزنامهنگار است، با وعده مبارزه علیه فساد و بیعدالتی بر سر کار آمده است. او لباسهای سادهای میپوشد، کلاه بیسبال بر سر میگذارد، و در قیاس با سبک زندگی و پوشش رهبران حزب جمهوریخواه، شاید بتوان او را سادهزیست محسوب کرد. با این حال، پاشینیان تا پیش از نبرد دوم قرهباغ تجربهای جدی در نظامیگری نداشت و مخالفانش او را حتی به خاطر انجام ندادن خدمت سربازی تمسخر میکردند. گفته میشود که در دوره پاشینیان، حداقل تا زمان بازپسگیری قرهباغ بهدست آذربایجان، وضعیت اقتصاد ارمنستان در حال بهبود تدریجی بود.
دعوا بر سر موشکهای اسکندر روسیه
سرژ سارگسیان در روزهای گذشته پاشینیان را مورد انتقاد قرار داده بود که چرا در همان روزهای اول نبرد قرهباغ از موشکهای بالستیک کوتاهبرد و پیشرفته اسکندر روسی علیه آذربایجان استفاده نکرده است. در پاسخ به آن ادعا، پاشینیان در یک مصاحبه تلویزیونی گفت که آن سلاحهای روسی، بهرغم ظاهر پرزرق و برقشان، در جنگ کارایی خوبی از خود نشان ندادند و حتی تنها ده درصد قابلیت انفجاری نشان دادند. مخالفان پاشینیان در نیروهای مسلح و نیز برخی کارشناسان نظامی روس این مواضع را تمسخر کردند و پاشینیان را به بیاطلاعی از امور نظامی متهم کردند. چند عضو مجلس دوما در روسیه هم گفتند که بر خلاف سخنان پاشینیان، موشک اسکندر سلاح بسیار دقیقی است.
ارمنستان موشکهای اسکندر را قبل از نخستوزیری پاشینیان خریده بود و نخستین بار آنها در یک رژه نظامی در سال ۲۰۱۶ به نمایش عمومی گذاشت.
رسانهها و مقامهای آذربایجان گفتهاند که مقامهای ارمنستان از طریق این مجادله عملا به جنایت جنگی در استفاده از این موشک علیه اهداف غیرنظامی در جنگ قرهباغ اعتراف کردهاند. تصاویر ویدیویی منتشر شده در فضای مجازی، نشان میدهد که ارمنستان نزدیک به پایان نبرد دوم قرهباغ و احتمالا وقتی تصرف شهر استراتژیک شوشا بهدست ارتش آذربایجان جدی شده بود، شروع به استفاده از موشکهای اسکندر کرد، اما آن اقدام تاثیری در نتیجه جنگ نداشت.
در نبرد دوم قرهباغ، موشکهای اسرائیلی و پهپادهای اسرائیلی و تُرک که آذربایجان به آنها مجهز بود، در کنار عوامل دیگر، دست بالای نظامی را به آن کشور داده بود.
اختلاف نظر پنهان روسیه و ترکیه در مورد وضعیت پاشینیان
با فشار روزافزون مخالفان و ارتش بر پاشینیان، آیا این سابقا روزنامهنگار جوان ارمنی خواهد توانست تا زمان انتخابات پارلمانی آینده که طبق برنامهریزیها قرار است در انتهای سال ۲۰۲۳ انجام شود، در قدرت بماند؟
ترکیه نگران از کودتای نظامیان است و این نگرانی را میتوان در سخنان رجب طیب اردوغان دید که گفته است «اقدام نظامیان برای کودتا غیرقابل قبول است.» البته موضع اردوغان با این سخن او در ادامه، آنجا که میگوید: «مردم در حال حاضر در موقعیتی هستند که خود میتوانند پاشینیان را سرنگون کنند، ولی وقتی موضوع کودتا مطرح میشود نگرش ما به این موضوع فرق میکند»، همچنین به شکل متناقضی همراه است با تحقیر پاشینیان. معلوم نیست سرنگونی نخستوزیر فعلی بدون حمایت کودتاگران ارتشی، چگونه ممکن خواهد بود. در هر حال، مواضع اردوغان علیه کودتا، در سخنان چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه، و ابراهیم کالین، سخنگوی رئیس جمهوری، نیز تکرار شده است.
در مقالهای به قلم برهانالدین دوران، مدیر اندیشکده ستا (SETA) در ترکیه (که بسیار نزدیک به دولت ترکیه است)، نیز به نوعی اظهار امیدواری شده است که حکومت جو بایدن در آمریکا باید با مداخله و فشار خود مانع کودتا علیه پاشینیان و قدرت گرفتن بیشتر نظامیان نزدیک به روسیه شود. احتمالا میتوان گفت که برای ترکیه و آذربایجان، یک نخستوزیر ضعیف شده پس از جنگ مانند پاشینیان که برای ماندن درقدرت محتاج حمایت خارجی است (چه بسا حتی حمایت آذربایجان و ترکیه)، گزینه مطلوبتری است تا به قدرت رسیدن مخالفان و اصطلاحا «جمهوریخواهان» نزدیک به ارتش (جناح سارگسیان) که سابقهشان از جنگ اول قرهباغ نشان میدهد که مواضع ضدترکیه و ضدآذربایجان در آنها به مراتب قویتر است.
از سوی دیگر ماجرا شاید بتوان حدس زد که تهدید ارتش به پاشینیان برای کودتا، بدون نوعی چراغ سبز پنهانی روسیه و ولادیمیر پوتین نبوده است. یعنی احتمالا روسیه در پس پرده، از بر سر کار آمدن یک حکومت نظامی نزدیک به خود در آن کشور خشنود هم بشود. با این حال، موضع رسمی و عمومی مسکو در برابر تحولات اخیر این بوده است که آنچه در ارمنستان در حال وقوع است، «مسئله داخلی» آن کشور است.
پارادوکس دموکراسیها در خاورمیانه و قفقاز فعلی
از وضعیت کنونی پیشآمده در ارمنستان، میتوان با عنوان پارادوکس دموکراسیها هم یاد کرد. به قدرت رسیدن پاشینیان در ارمنستان در سال ۲۰۱۸، به نوعی نماد دور شدن آن کشور از نظامیگری و «مدنیتر» شدن آن بود. با این حال، چه بسا همین بر سر کار بودن یک فرد بدون تجربه نظامی، به آذربایجان (به عنوان رقیب جنگی) فرصت داد که در خلاء ناشی از انتخابات ریاستجمهوری ۲۰۲۰ آمریکا، بتواند یک عملیات نظامی همهجانبه ترتیب دهد و خاکهای اشغال شده خود در قرهباغ را از نیروهای جداییطلب ارمنی پس بگیرد. در زمانه جنگها، دیکتاتورها و نظامیان ادعای کارایی بیشتر در برابر رهبران مدنی و دموکراتمنش دارند.
برای برقراری یک دموکراسی باثبات و مانا، وضعیت ژئوپولیتیک و اقتصادی خوب هم شرط است. ایرانیان، با توجه به تجربه انقلاب ۱۳۵۷، برروی کار آمدن ولایت فقیه، نظارت استصوابی همیشگی، و بحران دموکراسی در ایران، بهخوبی به این امر واقفند.